ارزیابی و مدلسازی توسعه فضایی-کالبدی با تاکید بر توسعه میان افزا: نمونه موردی کلانشهر تبریز

زمین، اساسی ترین عامل توسعه و نحوه استفاده از آن، از مهم ترین مباحث برنامه ریزی شهری است. افزایش جمعیت و توسعه و گسترش شهرنشینی، فشار فزاینده ای را بر زمین شهری و نتیجتا تخریب زمینهای پیرامون شهرها را موجب شده است. بطوریکه توسعه پراکنده شهری و تغییرات کاربری اراضی پیرامونی شهرها، از چالشهای اساسی در برنامه ریزی شهری در دهه های اخیر بوده است. سیاست توسعه میان افزایی از اشکال رشد هوشمند، توسعه پایدار و نوین در شهرسازی، توجه اساسی به این موضوع داشته و با رویکرد توسعه از درون سعی در حفظ آن اراضی پیرامونی شهرها و انتظام بخشی به بافتهای موجود دارد. نتایج بررسی تصاویر ماهواره ای 1368 تا 1384 در تبریز، نشانگر آن است که توسعه شهری در دوره 16 ساله باعث تخریب بیش از 1100 هکتار از فضای سبز و بیش از 3700 هکتار زمین زراعی شده است. نتایج حاصل از مدل هلدرن نیز در این دوره نشانگر آنست که 40 درصد رشد فیزیکی شهر مربوط به افزایش جمعیت شهر و 60 درصد آن مر بوط به رشد افقی و اسپرال شهر تبریز بوده است. همچنین نتایج حاصل از ارزیابی توسعه در تبریز، نمایانگر توسعه لجام گسیخته شهر به پیرامون در دهه های گذشته و عدم توجه به پتانسیلهای درونی شهری بوده است. بررسی پتانسیلهای توسعه میان افزا، شامل کاربریهای ناسازگار، اراضی خالی و رها شده، قطعات با تراکم ساختمانی پایین (یک طبقه) و بافتهای تخریبی شهر نشانگر وجود حدود 4974 هکتار از این بافتها جهت توسعه آتی می باشد. در این پژوهش، مدل تحول زمین، بمنظور بررسی توسعه شهری آتی تبریز، بر پایه شبکه های عصبی مصنوعی و سیستم اطلاعات جغرافیایی مورد استفاده قرار گرفت که نتایج حاصل از مدل بر اساس ادامه روند توسعه گذشته، بیشترین توسعه شهر را در قسمتهای شمالغربی، شرق و جنوب شرق پیش بینی کرده است که این روند تخریب فضاهای سبز، اراضی کشاورزی پیرامون و تهدید محیط زیست شهری را به بار خواهد آورد. براین اساس و با ادامه روند کنونی، 8437 هکتار از فضاهای سبز و اراضی پیرامون شهر تبریز به زیر ساخت و ساز خواهد رفت. این در حالیست که با پیش بینی توسعه احتمالی توسعه شهر برپایه رویکرد توسعه میان افزا، فشار توسعه به پیرامون بطور چشمگیری کاهش می یابد. نتایج این نوع مدلسازی، نشانگر اختصاص بیشترین توسعه شهر در اراضی رها شده و بایر در بافت موجود، بافتهای فرسوده و کاربریهای نامناسب بوده است. بطوریکه در مقایسه با توسعه برپایه ادامه توسعه گذشته، 3279 هکتار از اراضی کشاورزی و 1367 هکتار از فضاهای سبز موجود در توسعه احتمالی حفظ می گردد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که با اعمال سیاست توسعه میان افزای شهری در توسعه آتی تبریز، نه تنها از تخریب اراضی زراعی و باغات پیرامون شهر کاسته خواهد شد، بلکه کاهش هزینه های اقتصادی همچون هزینه های آماده سازی اراضی شهری، هزینه توسعه زیرساختهای شهری به پیرامون را به دنبال خواهد داشت و انتظام فضایی شهری از طریق خروج کاربریهای ناسازگار و بهسازی و نوسازی بافتهای قدیمی و غیر رسمی شکل خواهد گرفت.